Cây nắp ấm ăn thịt người hay là pitcher plant có hình dáng độc đáo và chức năng vô cùng nguy hiểm. Đó là ăn thịt các loại côn trùng, động vật nhỏ không may rớt vào cái bẫy của chúng. Ngày nay người ta tìm thấy cây nắp ấm ở trong rừng sâu, trong vườn cây kiểng của các căn hộ đô thị.
Thực ra, cây nắp ấm ăn thịt côn trùng và các động vật bò sát sống trên cây. Cây nắp ấm đa dạng chủng loại, hình dáng nắp chứ không phải đơn độc một loại nắp ấm như mọi người vẫn thấy. Thậm chí có những loài có cả “khẩu vị” riêng và kích cỡ “nắp ấm” khác nhau. Nắp ấm là ngụ ý cái bầu bẫy mồi. Có loài có “nắp ấm” nhỏ như cái cốc uống cà phê. Nhưng cũng có loài có “nắp ấm” như cái thùng nước uống 21 lít.
Những cái nắp ấm hay còn gọi là operculum không phải chỉ để trưng bày. Chúng có chức năng là tự động khép lại khi con mồi đã lọt bẫy. Đồng thời khi trời mưa nắp ấm có tác dụng che chắn cho nước mưa không lọt vào lòng bầu ấm. Không để nước mưa làm loãng bớt nồng độ dịch vị mà cây tiết ra để dụ dỗ con mồi sa bẫy.
I.1.Bộ phận túi bắt mồi của cây nắp ấm có cấu tạo đặc biệt
Cấu tạo của những cái “nắp ấm” do những chiếc lá đặc biệt quây tròn và khép kín thành một chiếc túi nhiều kích cỡ. Phần bên ngoài của chiếc túi này có cấu tạo khác phần bên trong. Mặt ngoài của chiếc túi có hình dáng thuôn tròn để côn trùng hay cái động vật khác không bám bên ngoài được. Chúng chỉ có thể đậu trên “nắp ấm” và dễ dàng lọt bẫy.
Ngoài ra bên ngoài chiếc túi có màu sắc vô cùng rực rỡ như màu hồng dâu, màu vàng chanh… Nhằm thu hút ong bướm, côn trùng và động vật nhiều hơn. Theo giáo sư Renner một chuyên gia nghiên cứu về loại cây nắp ấm cho biết ” Bên trong của chiếc túi màu sắc rực rỡ này là cấu trúc nhiều rãnh, trơn và có bề mặt giống sáp. Nếu có thêm nước thì bề mặt còn trơn tuột hơn”. Điều này giúp cho cây nắp ấm giữ con mồi chặt chẽ, khó thoát vòng vây một khi đã lọt bẫy.
I.2.Chất dịch của cây nắp ấm ăn thịt người có tác dụng gì?
Chất dịch được tiết ra trong lòng túi cây nắp ấm ăn thịt rất hấp dẫn con mồi tự sa vào lưới. Đó là dung dịch vừa có vị ngọt ngào vừa có độ kết dính hiệu quả. Để cho các loài bò sát nhỏ, côn trùng như ong, bướm, sâu bọ… lỡ sa chân vào là khó rút ra. Chất dịch này không chỉ để thu hút con mồi mà chúng đóng vai trò như loại men tiêu hóa. Và chiếc túi xinh xắn kia là “bao tử lộ thiên” sẽ phối hợp cùng nhau tiêu hóa toàn bộ con mồi.
Bởi vì các loài côn trùng có vỏ cứng bọc quanh thân. Lớp vỏ này được cấu tạo từ chitin, một loại protein cực kỳ bền chắc dù bị bao nhiêu loại enzyme tác động. Để việc tiêu hóa được thuận tiện, cây nắp ấm ăn thịt người còn tiết một hoạt chất đặc thù mang tên chitinase để làm mềm hóa lớp vỏ ngoài cứng chắc của con mồi. Sau đó mới tiếp tục tiêu hóa tạo chất nitrogen cho cơ thể.
Theo tự nhiên thì thực vật là mắt xích cuối cùng trong chuỗi thức ăn của các hệ sinh thái. Tuy nhiên thuyết tiến hóa của Darwin đã từng đề cập đến “hội chứng ăn thịt” của thực vật khi chúng tập thích nghi với những vùng đất khô cằn, thiếu dinh dưỡng. Vì thế những cây nắp ấm ăn thịt người xuất hiện với nhu cầu chính là nitrogen giúp tạo ra ADN và protein.
Một logic khác thuyết minh cho việc thực vật “ăn mặn”, ngụ ý là chúng không tự tạo ra protein thực vật. Đó là thực vật không thể di chuyển để săn mồi như động vật. Vì vậy chúng tạo ra một chiếc bẫy là những cái “nắp ấm” đẹp đẽ và nguy hiểm.
Thật sự, cây nắp ấm ăn thịt người không đáng sợ như chúng ta nghĩ. Nhóm thực vật đặc biệt này có nhiều hình thức thu thập nitrogen như là cộng sinh, tiêu hóa có chọn lọc, hợp tác cùng có lợi, “thuê” vì khuẩn để tổng hợp nitrogen cho bản thân…
III.1.Cây nắp ấm ăn thịt người ‘hợp tác cùng có lợi
Loài động vật có xương sống không nằm thực đơn của nắp ấm. Điển hình như loài chuột Tupaia Montana. Cây nắp ấm ăn thịt người không thể “ăn” những động vật có xương sống như chuột Montana. Tuy nhiên phân chuột lại chứa nhiều hợp chất nitrogen mà cây nắp ấm đang cần. Tất cả do đặc tính thích nghi tạo ra. Trong cùng một hệ sinh thái rừng núi cao ở Malaysia, có một loại cây ăn thịt có hai tầng nắp ấm khác nhau.
Đó là loài cây ăn thịt có tên là Nepenthes Lowii có hai loại “ấm” khác nhau. Loại nắp ấm trên cao dành cho mối quan hệ “đôi bên cùng có lợi”. Đó là nơi chuột Montana cho lại loại phân giàu nitrogen của chúng sau khi hút dịch tiết của cây. Còn phần nắp ấm thấp hơn sẽ dành cho việc săn mồi như các cây ăn thịt khác.
III.2.Cây nắp ấm ăn thịt người “thuê” vì khuẩn để tổng hợp nitrogen
Đối với các loài cây nắp ấm ăn thịt người thì vi khuẩn được chọn lựa để giúp tiêu hóa con mồi tạo hợp chất nitrogen cho cây hấp thụ. Loài cây nắp ấm ăn thịt này rất “lười” nên không tự tiết ra enzyme chitinase mà nhờ cơ chế phá hủy của vi khuẩn để tiêu thụ con mồi.
Điển hình như chi Sarracenia sống ở Harvard đã dần thích nghi với hình thức thuê thêm các loại vi khuẩn. Điều này chứng minh là cây nắp ấm ở hệ sinh thái rừng nhiệt đới. Có nhiều biến đổi cách thức để thích nghi nhiều hơn hệ sinh thái rừng ôn đới. Khi các loại vi khuẩn có hại trú ngụ trong túi cây nắp ấm. Cây âm thầm chọn lọc những loại vi khuẩn thích hợp cho sự tiêu hóa của nó.
Hiện có rất nhiều giống cây ‘ăn thịt’ khác nhau bày bán trên thị trường. Tuy nhiên, giống cây được nhiều người lựa chọn nhất là cây nắp ấm. Cây này có hình dáng như chiếc bình nước được xếp từ những lá xương rồng có gai tua tủa. Người chơi cây kiểng chọn mua cây nắp ấm ăn thịt để trồng trong nhà. Mục đích là cây có màu sắc đẹp để trang trí. Đồng thời có khả năng bắt ruồi, muỗi, côn trùng có hại.
Ngoài ra người chơi cây kiểng còn quan niệm rằng nếu trồng cây nắp ấm ở hướng Đông Nam sẽ thu hút nhiều tài lộc cho gia chủ. Đồng thời các loại cây nắp ấm đa dạng chủng loại. Nhiều người thích cây nắp ấm, cây bắt muỗi, cây loa kèn vàng, cây gọng vó bắt ruồi, cây đầu rắn…
Cây nắp ấm ăn thịt dễ trồng không tốn công chăm sóc, chỉ cần một ít xơ dừa hay rơm khô tưới tẩm mỗi ngày. Cây nắp ấm thích hợp ở nhiều môi trường khắc nghiệt, thiếu thốn. Cho nên người chơi cây kiểng không mất thời gian chăm bón nhiều như trồng hoa lan, các loại cây cỏ khác.
V.Lưu ý khi trồng cây nắp ấm ăn thịt làm kiểng trong nhà
Cây nắp ấm tiêu thụ động vật, côn trùng. Cho nên thường sẽ thải ra môi trường chất độc và khí thải CO2 như các động vật khác. Thậm chí là những chất lạ nếu chúng ‘ăn’ phải vật lạ.
Cho nên, khi trồng cây nắp ấm trong môi trường nhỏ hẹp của khu vườn, ngôi nhà. Bạn nên cẩn thận đến sự dị ứng của con người với các chất thải của cây tỏa ra.
Xem xét và tìm hiểu mùi hương, loại phấn hoa của cây nắp ấm có thích hợp với cơ địa của bản thân người trồng hay trẻ em trong nhà.
Thường những cây ngoại lai nhập khẩu về Việt Nam như cây nắp ấm. Chúng cũng có thể là loại sinh vật gây nguy hại cho hệ sinh thái môi trường về lâu dài.
Cây nắp ấm ăn thịt người đã đem lại vô số thông tin hữu ích cho con người khi muốn tìm hiểu về loại thực vật độc lạ này. Tuy nhiên khi ứng dụng chúng vào làm cây kiểng trồng trong nhà cần xem xét nhiều khía cạnh. Bởi thực vật ‘ăn mặn’ thường tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe của con người.
Xem thêm: Duibai thuộc châu lục nào? Lí giải vì sao Duibai lại giàu có đến vậy.
